Tom XII: Polityka historyczna

Redaktorzy serii:
Wit Pasierbek i Bogdan Szlachta

Redaktorzy tomu:
Joanna Lubecka, Maciej Zakrzewski

WPROWADZENIE

Pojęcie polityki historycznej, które w przestrzeni akademickiej jest kategorią względnie nową, odnosi się do splotu świata polityki i pamięci, który cechuje życie polityczne od najdawniejszych czasów. Tożsamość wspólnotowa w wymiarze społecznym i politycznym zawsze wymagała odniesienia do spójnej opowieści o przeszłości, wokół której mogły się ogniskować społeczności, jak i instytucje władzy. Historiografia niemal zawsze w czasach przednowożytnych miała charakter polityczny, a więc subiektywny i partykularny. Nowożytna próba wykształcenia obiektywnej nauki historycznej tworzyła nadzieję na możliwość stworzenia opartej na rozumie historii uniwersalnej (znanej bardziej pod pojęciem „historii powszechnej”). Jednak wysiłki na rzecz zobiektywizowania myślenia o przeszłości nie tylko nie przełamały, lecz zaciemniły relacje pomiędzy praktycznymi wymogami życia wspólnot i państw a narracją historyczną. Doświadczenie XX wieku wymownie ukazało, że polityka (rozumiana nie tylko jako instrumentalna gra o władzę, ale i jako realizacja dobra wspólnego) nie może obyć się bez historii. Rozwód polityki i historii okazał się nieskuteczny; konieczne jest zatem ucywilizowanie wzajemnych związków i w tym kontekście wagi nabiera, tak często obecnie przywoływana w różnych aspektach, kategoria „polityki historycznej”.

XXI stulecie nie przyniosło ostatecznego końca historii, a zatem i końca polityki w tradycyjnym rozumieniu. Przebieg procesów globalizacyjnych i kształtowanie się społeczeństw wielokulturowych dobitnie ukazują, że problem zakorzenienia nie odszedł do przeszłości, a wręcz zyskał na wyrazistości. Obecnie rozgrywająca się wojna na Ukrainie ujawniła, że linia frontu nie tylko przebiega w przestrzeni fizycznej, ale również symbolicznej. Będąc wojną o przyszłość, jest również konfliktem o przeszłość.

Autorzy haseł tomu Słowników społecznych poświęconego polityce historycznej podjęli próbę możliwie szerokiego zaprezentowania wielu zróżnicowanych aspektów zagadnienia. Tom został podzielony na dwie części: pierwsza, „teoretyczna”, ukazuje samo pojęcie polityki historycznej, a także związki z różnymi obszarami życia politycznego i społecznego (stosunki międzynarodowe, prawo, aksjologia, edukacja itd.); druga, „praktyczna”, zawiera wybrane studia przypadków polityk historycznych w poszczególnych krajach. Wybór był podyktowany specyfiką doświadczenia poszczególnych krajów, wynikającego z trudnej przeszłości związanej z wojną (szczególnie drugą wojną światową) oraz doświadczeniem systemów totalitarnych.

W związku z polimorficznym charakterem zagadnienia staraliśmy się je pokazać w różnych kontekstach i z perspektywy różnych dziedzin nauki, jak historia, prawo, politologia, filozofia, medioznawstwo i kulturoznawstwo. W tomie uwzględniono również spostrzeżenia wynikające z praktycznej realizacji polityki historycznej, głównie w wymiarze edukacyjnym.

Należy jednak pamiętać, że prezentowany zbiór ma charakter słownikowy. Jego celem jest syntetyczne przedstawienie zasadniczych problemów, które są szczegółowo rozwijane w literaturze przedmiotu (przywołanej w bibliografii).

Badania nad zagadnieniem polityki historycznej w Polsce są młodym, ale dynamicznie rozwijającym się obszarem wiedzy, który w obliczu niezwykle żywiołowych sporów toczonych w przestrzeni krajowej, jak i międzynarodowej, narażony jest na instrumentalizację lub zbytnie upartyjnienie.

Zamiarem redaktorów było rzetelne ukazanie polityki historycznej jako jednego z kluczowych wymiarów polityki państwa, niezbędnego w budowaniu tożsamości wspólnotowej, realizowaniu celów polityki międzynarodowej, której nie należy jednak identyfikować z narracjami poszczególnych opcji politycznych.

Tom słownika w wersji polskiej do pobrania: [PDF]