Tom VII: Globalizacja i współzależność

Redaktorzy serii:

Wit Pasierbek, Bogdan Szlachta

Redaktorzy tomu:

Alicija Malewska, Mateusz Szczepanik-Filary

WPROWADZENIE

W tomie słowników społecznych poświęconym globalizacji i współzależności zespół badaczy i badaczek reprezentujących różne dyscypliny nauk społecznych i humanistyki stara się przybliżyć tę wielowymiarową i skomplikowaną tematykę w sposób systematyczny, ale i przystępny. Przygotowanie przekroju haseł, które z jednej strony będą składać się na spójną panoramę tych zagadnień, ale z drugiej pozwolą na krytyczną i pogłębioną refleksję nad nimi, było nie lada wyzwaniem. Uwadze czytelników zostaną poddane kategorie systemu międzynarodowego i społeczności międzynarodowej. Pochodzą one z nauki o stosunkach międzynarodowych i próbują usystematyzować postrzeganie i rozumienie relacji międzypaństwowych. Ta pierwsza, wzorując się i inspirując ogólną teorią systemów, skupia się na materialnej strukturze globalnego systemu międzynarodowego, starając się ukazać, w jaki sposób determinuje ona relacje pomiędzy państwami. Ta druga wskazuje zaś na społeczność, jaka wyłania się ze wzajemnych relacji państw, eksplorując pojęcie ładu międzynarodowego i tego, jakie normy i instytucje się na niego składają. W słowniku podjęta zostanie problematyka międzynarodowego prawa publicznego: chodzi przede wszystkim o odpowiedź na pytanie, w jaki sposób na jego tworzenie, egzekucję i wykładnię wpływają procesy globalizacji, a także na ile rola normotwórcza, tradycyjnie przypisywana państwom narodowym, odgrywana jest współcześnie w coraz większym stopniu przez aktorów pozapaństwowych. Ostatecznie istotną kwestią będzie także i to, czy ta gęsta sieć zasad i reguł strukturyzujących  wielowymiarowe relacje współzależnego świata może być ujmowana poprzez perspektywę zdecentralizowanego i transnarodowego zarządzania globalnego. Podstawą niniejszego słownika będzie rodzina haseł wskazujących na ekonomiczny wymiar globalizacji i współzależności. Znajdzie się wśród nich międzynarodowa ekonomia polityczna (MEP), opisująca zwrotną relację pomiędzy wytwarzaniem dóbr i usług a stosunkami władzy w wymiarze światowym, przedstawiona z perspektywy klasycznych ujęć neomerkantylizmu, liberalizmu i marksizmu. Usystematyzowane zostaną refleksje na temat globalnych kryzysów gospodarczych i tego, w jaki sposób współzależności, charakteryzujące późną nowoczesność, przekładają się na ich upowszechnianie i dynamikę. Analizie poddane zostaną także korporacje transnarodowe, często określane jako najwięksi beneficjenci procesów ekonomicznej globalizacji, ale również ich kreatorzy. Przedmiotem analizy będą także napięcia występujące pomiędzy tym, co lokalne, i tym, co globalne, oraz wartość dodana powstająca z przenikania się tych wymiarów, opisana pod hasłem „glokalizacji”. Temat przekraczania globalnych granic podjęty będzie również z perspektywy migracyjnej. Ruchy ludności są jednym z istotnych problemów współczesnego świata; niosą ze sobą zarówno zagrożenia, jak i szanse, a kontekst globalizacyjny ma kluczowe znaczenie przy ich analizie i systematyzacji. Upowszechnienie się zachodnich norm i kodów kulturowych jest jednym z najbardziej obserwowalnych, ale i kontrowersyjnych wymiarów globalizacji. W popularnym dyskursie możemy natrafić na określenia takie, jak „makdonaldyzacja kultury” czy „społeczeństwo sieci”. Autorzy haseł słownika poddadzą te modne terminy krytyce, by zweryfikować, czy kryje się za nimi też pogłębiona refleksja antropologiczna i socjologiczna. Technologia, a także obietnice i zagrożenia, jakie ze sobą niesie, są jednymi z najbardziej ważnych zagadnień problematyki globalizacji i współzależności. Flagowym zaś wehikułem tych procesów jest Internet – globalna sieć wymiany informacji. W słowniku przedstawiona zostanie jego geneza i obecny etap rozwoju, a także pozytywne procesy społeczne, jakie umożliwia, oraz zagrożenia, jakie ze sobą niesie, zwłaszcza dla użytkowników i szerzej – całych społeczeństw. W osobnym haśle zostanie ponadto przeanalizowana zmiana technologiczna jako jedna z głównych zmiennych postępującej współzależności i globalizacji. Przy oczywistych zaletach wynikających z rozwoju zdolności ludzkości do kontrolowania natury niesie on ze sobą szereg wyzwań i zagrożeń, a także problemów o charakterze etycznym. Analizie poddany zostanie także globalny wymiar relacji pomiędzy tworzeniem wiedzy naukowej a strukturami władzy. Umożliwi ona udzielenie odpowiedzi na szereg pytań: czy istnieje jedna nauka uprawiana na wzór zachodni? Czy systematyczna, publiczna i faktualna refleksja nad naturą rzeczywistości może być uprawiana na modłę niezachodnią? Czy wreszcie możemy mówić o relacjach centrum–peryferie w kontekście globalnej i współzależnej produkcji wiedzy? Ostatnim hasłem podejmującym problematykę technologii i jej globalnych uwarunkowań jest systematyzacja ich wpływu na tendencje w bezpieczeństwie, strategii i sposobie prowadzenia wojny. Dyskurs o globalizacji i współzależności, rozpatrywany zwłaszcza w duchu liberalizmu i myśli głównego nurtu, często przepełniony jest przekonaniem o postępie i powszechnych korzyściach płynących z tych procesów. W niniejszym słowniku podnoszone są jednak argumenty problematyzujące ten optymistyczny obraz. Ruchy społeczne o globalnym zasięgu, anty- i alterglobalizm stanowią istotny wyraz sprzeciwu wobec dominującej, neoliberalnej narracji. Ich przedstawienie i systematyzacja wskazują na szereg formułowanych przez nich postulatów i zarzutów, dotyczących zwłaszcza nierównomiernej dystrybucji zysków i kosztów płynących z globalizacji, które warto uwzględnić w zrównoważonym oglądzie i analizie współczesnego świata. Podobnie rzecz się ma w obrębie problematyki postkolonialnej i neokolonialnej. O ile kolonializm był jednym z istotnych czynników leżących u podstaw współczesnego świata, zarówno na gruncie normatywnym, jak i z perspektywy praktycznej, o tyle istnienie imperiów kolonialnych okazało się nie do utrzymania. Istotne w tym kontekście wydaje się jednak pytanie, czy globalizacja nie sprzyja jakiejś formie neoimperialnej kontroli i wyzysku globalnego południa? A także czy zachód nadal ma monopol na tę kontrolę (i wyzysk), czy może zaś Chiny stają się jego globalnym konkurentem w tej niechlubnej praktyce? Z innej jeszcze strony istotnym problemem w kontekście globalizacji są zagrożenia dla środowiska naturalnego. Takie kwestie, jak ocieplenie klimatu na światową skalę, zaśmiecenie plastikiem mórz i oceanów czy postępująca utrata bioróżnorodności wskazują na prawdziwie globalny charakter tej tematyki – ekosfera jest dobrem wspólnym całej ludzkości, ale między bajki można włożyć mit o jego niewyczerpanym charakterze. Powyższe problemy znajdują swoje odbicie w katolickiej nauce społecznej, a zwłaszcza w refleksji papieży i myślicieli katolickich podejmujących takie zagadnienia, jak globalne nierówności społeczne, ochrona środowiska czy kwestie konfliktów międzynarodowych i pomocy humanitarnej oraz rozwojowej. Dostarczają one istotnych narzędzi pozwalających podjąć próbę zrozumienia i interpretacji współczesnych problemów zglobalizowanego i współzależnego świata – a już zwłaszcza w optyce nauk o moralności.

Tom słownika w wersji polskiej do pobrania [PDF]