Tom IV: Geopolityka

20 tytułów

Redaktorzy serii:
Wit Pasierbek i Bogdan Szlachta
Redaktor tomu:
Jacek Kloczkowski

 

WPROWADZENIE

Dyskusje o geopolityce wywołują w Polsce duże emocje. Zapewne ma na to wpływ temperament i osobowość wielu ich uczestników, niekiedy także uwikłanie tych debat w bieżące spory polityczne. Przyczyny nie­wątpliwej mody na spieranie się o geopolitykę są wszakże głębsze, ale zarazem proste do wskazania: w uwarunkowaniach geopolitycznych wi­dzi się zwykle jedną z głównych przyczyn, dla których Polska przeżywa­ła w swych dziejach okresy wzlotów i upadków. W naszej świadomości najmocniejsze piętno odcisnęły klęski – utrata niepodległości u schył­ku wieku XVIII i w roku 1939, po których w pierwszym przypadku grubo ponad wiek, w drugim zaś pół wieku musieliśmy czekać na odzyskanie wolności. Takie rozpoznanie przyczyn upadków z przeszłości, zwykle lokowanych w szerszym pakiecie interpretacji ich powodów, przydaje obecnym dylematom geopolitycznym dramatycznego dla wielu dysku­tantów wydźwięku: czy historia może się powtórzyć, czy państwo pol­skie znowu stanie w obliczu zagrożeń o skali zbliżonej do tej, z jaką przychodziło się mierzyć polskim elitom w minionych stuleciach, kiedy to może nastąpić i w jakich (także geopolitycznych) okolicznościach – i czy tym razem Polacy zdołają te niebezpieczeństwa zażegnać. Geo­polityki nie da się pominąć, nawet jeśli odrzucimy tę perspektywę, uwa­żając ją za przesadzoną czy po prostu fałszywą, albo dyskutując o niej jako o czynniku przecenianym czy źle rozumianym. Wciąż jest to czyn­nik ważny, mający współcześnie duże znaczenie dla kształtowania my­ślenia politycznego tych, którzy namysł nad polityką odróżniają od par­tyjnych rozgrywek, i którzy angażując się weń jako eksperci, decydenci, komentatorzy czy obywatelsko zainteresowani obserwatorzy.

Debaty geopolityczne mają także inny wymiar niż zarysowany powy­żej. O geopolityce rozmawia się również bowiem w kategoriach nauko­wych. Toczy się spór, czy dominujące w debacie publicznej jej ujęcia mogą uchodzić za wyraz naukowych stanowisk – podawanych w przy­stępniejszej formie publicystycznych wystąpień, ale jednak odwołują­cych się do teorii, twardych, weryfikowalnych danych, które można pod­dać „zwykłej” naukowej obróbce, z odpowiednią metodologią, przydając im w miarę możliwości waloru obiektywnego opisu stanu rzeczy. A tak­że – jeśli zakłada się, że geopolityka może być nauką – czy jest ona nią w tych przejawach, jakie obserwujemy w Polsce. Na tym polu docho­dzi do ostrych polemik, nie mniej gorących niż te, które dotyczą geopo­litycznych uwarunkowań dostrzeganych w historii czy współczesności Polski albo innych globalnych geopolitycznych dylematów – dawnych i obecnych. Polemiki te można rozpoczynać na poziomie wytyczania sa­mych granic tego, o czym się dyskutuje: co jest rozważaniem geopoli­tycznym, a co „jedynie” głosem o polityce międzynarodowej, niesłusznie uznawanym za geopolityczny; co jest już wypowiedzią naukową, co zaś „jedynie” analizą ekspercką, a może „tylko” wystąpieniem publicystycz­nym. Na tym polu łatwo deprecjonować bądź przesadnie chwalić po­szczególne prace (przynajmniej w założeniu) geopolityczne i ta subiek­tywność ocen sama w sobie jest kwestią wartą rozważenia, bo przecież nie wynika ona jedynie z dobrej czy złej woli tych, którzy te sprzeczne często sądy wydają.

Niniejszy tom nie jest ultymatywnym głosem w tych sporach, acz­kolwiek autorzy poszczególnych tekstów zajmują niekiedy stanowisko w publicznych polemikach i mają swoje wyraziste poglądy na te tematy. Nie jest też próbą narzucenia jednego obowiązującego wzorca postę­powania z geopolityką w Polsce. Po pierwsze, taka próba i tak byłaby skazana na niepowodzenie. Po drugie, nie takie są intencje pomysło­dawców i twórców tego tomu. Ma on raczej stanowić pomoc dla tych, którzy poszukują wiedzy o geopolityce w różnych aspektach, jako: spo­sób myślenia, stanowisko w debacie publicznej, metoda analizy polity­ki międzynarodowej, dziedzina nauki czy dziedzina aspirująca do bycia traktowaną jako naukowa. Słowem, pomoc dla poszukujących instru­mentów, które ułatwią im zapoznanie się z geopolityką czy wyrobienie sobie opinii na jej temat.

Jak zwykle bywa przy tego typu publikacjach, słownik społeczny po­święcony geopolityce można byłoby zaprojektować zgoła inaczej, wybie­rając przynajmniej częściowo inne tematy (hasła), a w ramach poszcze­gólnych zagadnień inaczej rozkładając akcenty czy nawet w odmienny sposób je modelując. Twórcy tej książki, nie roszcząc sobie pretensji do zamknięcia dyskusji, lecz chcąc ją inspirować i jej towarzyszyć, uzna­li wszakże, że zaproponowane przez nich ujęcie może temu celowi do­brze służyć. Cechuje je różnorodność perspektyw interpretacyjnych i metodologicznych, w czym można upatrywać raczej zaletę niż wadę, także dlatego, że oddaje ona złożoność sporów o geopolitykę i sporów geopolitycznych – czy raczej złożoność zjawiska, jakim jest geopolityka w swych różnych wymiarach. Nieuchronnym problemem, z jakim musie­li się zmierzyć autorzy, jest pojawianie się w różnych tekstach tych sa­mych kwestii, poczynając od definicji geopolityki. Tu w sukurs przycho­dziła im wspomniana różnorodność perspektyw – zmniejszająca ryzyko powtórzeń, choć nie eliminująca go zupełnie.

Prace nad niniejszym tomem ruszyły przed wybuchem epidemii COVID-19. Nie trzeba dowodzić, jak bardzo wpływa ona na rzeczywi­stość, w tym na politykę międzynarodową. W dyskusjach o geopolityce ten czynnik już odgrywa istotną rolę, a z dalszym ciągiem zmian spowo­dowanych przez epidemię w poszczególnych krajach (społecznych, go­spodarczych, politycznych) i w relacjach między nimi będzie tym moc­niej akcentowany i wszechstronnie rozważany. Można stąd wnosić, że zarówno na poziomie analizy sytuacji bieżącej, jak i prognoz tego, co może wydarzyć się w przyszłości, geopolityka będzie zajmować jeszcze bardziej eksponowane miejsce niż w ostatnich latach – także w Polsce. Warto zatem poznawać ją z różnych perspektyw. Mamy nadzieję, że ni­niejszy tom będzie stanowić w tym względzie pewną pomoc.

Tom słownika w wersji polskiej do pobrania [PDF]

Wszystkie hasła

Geopolityka a bezpieczeństwo międzynarodowe
Jacek Reginia-Zacharski
czerwca 8, 2021
Geopolityka a ekonomia i gospodarka
Piotr Koryś
lipca 24, 2021
Geopolityka a global governance
Jacek Reginia-Zacharski
czerwca 6, 2021
Geopolityka a globalizacja
Tomasz Grzegorz Grosse
lipca 24, 2021
Geopolityka a prawo międzynarodowe
Roman Kwiecień
czerwca 6, 2021
Geopolityka a religia
Piotr Mazurkiewicz
czerwca 6, 2021
Geopolityka a soft power
Tomasz Grzegorz Grosse
lipca 24, 2021
Geopolityka a studia strategiczne
Jacek Reginia-Zacharski
lipca 24, 2021
Geopolityka a surowce
Krzysztof M. Księżopolski
czerwca 6, 2021
Pojęcie geopolityki
Maciej Zakrzewski
czerwca 8, 2021
Technologia i geopolityka
Błażej Sajduk
czerwca 6, 2021
Teorie klasycznej geopolityki
Maciej Zakrzewski
czerwca 8, 2021
Tradycje polskiej geopolityki
Jacek Kloczkowski
czerwca 8, 2021
Unia Europejska jako podmiot geopolityczny
Tomasz Grzegorz Grosse
lipca 24, 2021
Zmiana paradygmatu w geopolityce religii
Piotr Mazurkiewicz
czerwca 6, 2021