Tom VIII: Studia kulturowe

Redaktorzy serii:

Wit Pasierbek, Bogdan Szlachta

Redaktorzy tomu:

Leszek Korporowicz, Agnieszka Knap-Stefaniuk, Łukasz Burkiewicz

WPROWADZENIE

Studia kulturowe to z pewnością jeden z bardziej nieokreślonych obsza­rów dociekań naukowych, przez co ich charakter jest mniej rygorystycz­ny, szczególnie pod względem metodologicznym. W istocie jest to więc nie tyle ściśle zdefiniowana dyscyplina, ile formacja dyskursywna, która dość często kontestuje szeroko pojmowane tradycje pozytywistyczne, animując w równym stopniu rodzaj wyobraźni, wrażliwości, a nawet em­patii kulturowej, która pokonuje granice dyskursu i staje się formą prak­tyk kulturowych. Nie oznacza to, że studia te nie stosują się do żadnych konwencji badawczych. Wręcz przeciwnie. Ich konceptualnym, posia­dającym swoją tożsamość rodowodem o dużej różnorodności proble­mowej są brytyjskie studia kulturowe (British Cultural Studies) uprawia­ne na uniwersytecie w Birmingham od początku lat 60. XX wieku. Studia te stały się na tyle rozpoznawalne, że niemal zwyczajowo utożsamiono je oraz towarzyszącą im wizję kultury z tą właśnie szkołą. Warto jednak zauważyć, że refleksja nad kulturą oraz tworzącym ją i uwarunkowanym przez nią człowiekiem jest jedną z najstarszych na świecie, choć świa­domość tej prostej prawdy nie zawsze wydaje się oczywista. Uformowa­ne już w analitycznie dojrzałej postaci teksty, dzieła artystyczne, a na­wet instytucje analizujące wyodrębniony świat kultury, stały się trwałym elementem horyzontu intelektualnego cywilizacji starożytnych, kontynu­ując swoje oddziaływanie aż do czasów współczesnych. Nie ma więc powodu, aby zakresy badawcze studiów kulturowych zamknąć w tra­dycji budowanej dopiero od okresu szkoły brytyjskiej oraz powstałych z jej inspiracji kierunków realizowanych w wielu innych uniwersytetach świata. Podobnie osie problemowe, pytania i metodologie, wypracowa­ne w obrębie tych szkół, nie muszą ograniczać się do powielania tych samych obiektów badawczych. Odejście od dominującej dla tego typu studiów perspektywy, jaką jest postrzeganie kultury w kontekście sto­sunków władzy i artefaktu struktury społecznej, staje się koniecznością eliminującą redukcje poznawcze w rozumieniu aksjologicznych i osobo­wych potencjałów człowieka.

Jednym z motywów powstania niniejszego tomu jest więc ukazanie nie tyle pełnego pola zrealizowanych lub możliwych do realizacji doko­nań, jakie wiążą się z szerokim rozumieniem studiów kulturowych, ile zwrócenie uwagi na niedoceniane, a aktywne w humanistycznej reflek­sji o kulturze, podmiotowe, transgresyjne i twórcze atrybuty obecności człowieka w tej sferze jego życia. Podjęte w tomie hasła z pewnością nie wyczerpują problematyki ciągle rozwijających się studiów kulturo­wych, które łączą obecnie klasyczne pytania o godność, wolność i na­turę ludzkiego człowieczeństwa z wyzwaniami współczesnego środowi­ska jego egzystencji w wymiarze indywidualnym, jak i wspólnotowym. Z pewnością największe dziś znaczenie może mieć zaawansowany i ciągle zmieniający się charakter społeczeństwa informacyjnego, rze­czywistości wirtualnej i hybrydalnej, wszelakie formy transhumanizmu, a także dekonstrukcja ludzkiej tożsamości, dziedzictwa i duchowości przejawiająca się w cynicznym stosunku do religii, narodu oraz spo­łecznej odpowiedzialności jednostki zamienionej na standardy zacho­wań konsumenckich.

Zaproszeni do tomu Autorzy przedstawiają problemy, nie ignoru­jąc personalistycznej wizji człowieka i kultury, a także nie zapomina­jąc o chrześcijańskim dziedzictwie Europy czy o moralnych wyzwaniach czasów pieniądza i kultu optymalizacji. I co ważne, Autorzy nie stro­nią od przedstawienia ważnego często wkładu, jaki do refleksji o kul­turze wnieśli uczeni polscy. Polską refleksję nad ogólnymi prawami kultury datować można bowiem już na późne średniowiecze. I mimo różnic w konwencjach pojęciowych odnaleźć w tej myśli możemy za­gadnienia niezwykle żywotne, idee nadal aktualne i nurtujące ludzi współczesnych, wpływające wprost na tworzone przez nich organiza­cje, ich mentalność, polaryzacje postaw i turbulencje świata wartości. Wielką nadzieją tomu jest zaproszenie do postrzegania kultury i stu­diów kulturowych nie jako ubocznego rezultatu twardej rzeczywistości ekonomicznej, makrostrukturalnej i technicznej, ale jako czynnik o cha­rakterze równie sprawczym, czasami wręcz warunkującym zaistnienie tych pierwszych, i tworzący ważne dla porządku społecznego zasoby. Dlatego studia kulturowe stanowić powinny rodzaj „sumienia”, a nie występku przeciwko dynamizmom rozwoju tych zasobów, odnajdując w kondycji kulturowej ich podmiotu wszystko, co ją wzmacnia, pomnaża i otwiera na przyszłość.

Tom słownika w wersji polskiej do pobrania [PDF]