DEFINICJA POJĘCIA: Humanistyka w XXI wieku znajduje się w stanie ciągłej dynamiki. Będąc 1) sumą dyscyplin oraz obszarów interdyscyplinarnych, stanowi również 2) sumę tradycji i nowoczesności, efekt następowania i nakładania się kolejnych zwrotów, przekraczania dominujących trendów czy obszarów zainteresowań. A jeśli uwzględnić perspektywę zmian technologicznych, jawi się ona jako 3) obszar fuzji i konwergencji medialnych, z ważną rolą punktów styków, tj. przestrzeni inter‑, multi‑, transmedialnych. Terminem adekwatnie tę złożoność diagnozującym jest „nowa humanistyka”.

ANALIZA HISTORYCZNA POJĘCIA: Humanistyka przechodziła okresy rozkwitu i osłabienia. Okresem prosperity dla idei studia humanitatis był renesans, a symptomy jej kryzysu pojawiły się już w oświeceniu. W XVII i XVIII wieku zachodził proces jej „unaukowiania”, a oświeceniowy ideał humanisty począł przekształcać się we wzorzec „intelektualisty”. Od drugiej poł. XVIII do pierwszej poł. XX wieku miał miejsce proces jej metodologicznego usamodzielniania się (zauważalna dominacja uczonych niemieckich); umacnianie aksjologiczne to początek XIX wieku (powstanie opartego na idei Bildung uniwersytetu Humboldtowskiego). W pierwszej poł. XIX wieku dokonano rozróżnienia na Geisteswissenschaf­ten i Naturwissenschaften, co skutkowało usamodzielnieniem się nauk huma­nistycznych w drugiej poł. XIX wieku (postulat Diltheya zmierzający do oddzielenia nauk przyrodniczych od humanistycznych lub społecznych, służących rozumieniu; kontynuatorami byli Rickert i Windelband [podział nauk na nomotetyczne oraz idiograficzne]). Wśród przyczyn kryzysu humanistyki w XX wieku wskazują badacze: II wojnę światową oraz Holocaust, technicyzację i industrializację, rolę potężnych ideologii, zdegradowanie pojęcia „intelektualisty” oraz zredukowanie humanistyki do roli drugo‑, trzeciorzędnej, podważenie jej opłacalności przez anglosaski model wolnorynkowego kapitalizmu. Niektórzy uczeni uznają, że pozostawanie w sytuacji kryzysowej stanowi modus vivendi humanistyki, dowodząc jedynie tego, że przedstawiciele tych nauk i dyscyplin poddają własne badania ciągłej autorefleksji, co jest nadzwyczaj cenne.

UJĘCIE PROBLEMOWE POJĘCIA: W humanistycznej refleksji naukowej ostatnich lat dużą popularność zdobyła kategoria „zwrotu”; często powtarzana jest również teza o kryzysie humanistyki. W opisie naukowym pojawiło się ważne pojęcie „nowej humanistyki”, będące wynikiem przeświadczenia o radykalnej odmienności sytuacji, w jakiej znalazły się nauki humanistyczne na skutek procesów integracji z innymi dziedzinami i dyscyplinami, zarysowującej się perspektywy unidyscyplinarności, roli cyfrowych przemian technologicznych. Badacze widzą nową humanistykę jako rodzaj splotu, „dorzecza pięciu nurtów”: humanistyki cyfrowej, zaangażowanej, kognitywnej, posthumanistyki i humanistyki artystycznej. Kategorię w tym kontekście użyteczną stanowi termin „syntopia”.

REFLEKSJA SYSTEMATYCZNA Z WNIOSKAMI I REKOMENDACJAMI: Dostrzeżono potencjał wynikający z łączenia dziedzin i dyscyplin. Pole badań nowohumanistycznych powoli stabilizuje się, choć jego zakresy nie są (i pewnie długo nie będą) w pełni ustalone; trwają w ich obrębie przemieszczenia. Można domniemywać, że owo wrażenie stabilizacji przybierze, przynajmniej na jakiś czas, postać bardziej procesu niż status quo. Badacze podkreślają, że wyjściem z sytuacji kryzysu jest ruch ku przyszłości, nigdy wstecz. Aby nauki humanistyczne pozostały żywotne, muszą robić to, co czyniły zawsze: zmieniać się, przeobrażać. Winny też znaleźć bardziej skuteczne sposoby wyjaśniania ogółowi społeczeństwa, czym są i dlaczego są istotne.