E‑literatura – splot transdyscyplinarny w obszarze humanistyki cyfrowej

PDF
Opublikowano
lutego 27, 2024

Streszczenie

DEFINICJA POJĘCIA: E-literatura to nurt lokujący się w obszarze literaturoznawstwa i humanistyki cyfrowej, stanowiący konsekwencję zjawiska konwergencji mediów. Reprezentowany jest przez utwory, w których sensy literackie łączą się z właściwościami nowych mediów, generując struktury transmedialne, czerpiące z różnych sfer humanistyki (literatury, sztuki, technologii), czasem wykraczające poza nią.

ANALIZA HISTORYCZNA POJĘCIA: Nurt e-literatury wciąż się przeobraża, a jego źródła są złożone. Wśród kontekstów, z których e-literatura wyrosła i z których czerpie, najczęściej wymienia się obszar stricte technologiczny (zachód Europy i USA), filmoznawczy, ludologiczny, a także artystyczno-literacki (Polska). Najdawniejsze źródła e-literackich eksperymentów sięgają antyku i średniowiecza, późniejsze – literacko­‑artystycznych ruchów awangardowych.

UJĘCIE PROBLEMOWE POJĘCIA: We współczesnej humanistyce dochodzi do krzyżowania się obszarów kultury wcześniej postrzeganych jako odrębne i autonomiczne. Coraz częstszym zjawiskiem są więc powstające e-literackie sploty transdyscyplinowe. Kategorię tę uznać należy za jedną z nadrzędnych, obrazującą charakter e-literatury oraz jej miejsce na pograniczu środowiska literacko-medialnego (cyberprzestrzeń, ekran komputera) oraz przestrzeni innego typu (muzealno-galeryjnej, miejskiej, przyrody itp.). Wśród specyficznych cech wyróżniających e-literaturę wskazać należy m.in.: splotowość, procesualność, uprzestrzennienie, modułowość, figuratywność, potencjał architektoniczny, występowanie niedomknięć (szczelin), dających możliwość partycypacji i personalizacji, nielinearność, a nawet immersyjność.

REFLEKSJA SYSTEMATYCZNA Z WNIOSKAMI I REKOMENDACJAMI: Nurt e-literatury rozwija się, pomnażając egzemplifikacje. Uczelnie proponują studentom przedmioty z nią związane. Powiększa się grono badaczy analizujących jej fenomen. Powstają kolejne źródła gromadzące utwory nowomedialne (np. Electronic Literature Collection). Przed twórcami pojawiają się nowe wyzwania (np. konieczność poradzenia sobie z problemem cyfrowej śmierci lub okresowej hibernacji e-utworów). Badacze kultury humanistycznej winni być świadomi zaistniałej zmiany i mieć na uwadze, że tradycyjne narzędzia badawcze nie wystarczają. Dlatego też w sytuacji recepcyjno-interpretacyjnej zachodzi konieczność wejścia w obszar innych dyscyplin – nie tylko humanistycznych. Absurdem, dowodem krótkowzroczności i braku głębszej refleksji byłoby trwanie w przekonaniu, że w dziedzinie literatury nie nastąpiła zmiana.

Downloads

Download data is not yet available.

Bibliografia

Czapliński, P., Nycz, R. & in. (2017). Nowa humanistyka. Zajmowanie pozycji, negocjowanie autonomii. Warszawa: Instytut Badań Literackich PAN.

Bodzioch-Bryła, B. (2022). E-literatura. Nowy nurt w studiach kulturowych. W: L. Korporowicz, A. KnapStefaniuk, & Ł. Burkiewicz (red.), Studia kulturowe, (s. 275-296). Kraków: Wydawnictwo Naukowe Akademii Ignatianum w Krakowie.

Bodzioch-Bryła, B. (2019). Sploty: przepływy, architek(s)tury, hybrydy. Polska e-poezja w dobie procesualności i konwergencji. Kraków: Wydawnictwo Naukowe Akademii Ignatianum w Krakowie, Wydawnictwo WAM.

Hayles, K.N. (2011a). Literatura elektroniczna: czym jest? Cz. 1. Tłum. S. Fizek & M. Pisarski. Techsty, 7. Pobrane z: http://www.techsty.art.pl/magazyn/magazyn7/literatura_elektroniczna_czym_jest_1.html (dostęp: 15.06.2023).

Hayles, K.N. (2011b). Literatura elektroniczna: czym jest? Cz. 2. Tłum. S. Fizek & M. Pisarski. Techsty, 7. Pobrane z: http://www.techsty.art.pl/magazyn/magazyn7/literatura_elektroniczna_czym_jest_2.html (dostęp:15.06.2023).

Hejmej, A. (2017). Badanie intermedialne i nowa humanistyka. W: P. Czapliński, R. Nycz & in. (red.), Nowa humanistyka. Zajmowanie pozycji, negocjowanie autonomii, (s. 418–430) Warszawa: Instytut Badań Literackich PAN.

Electronic Literature Collection. (2022). Pobrane z: http://collection.eliterature.org (dostęp: 15.06.2023).

Marecki, P. (2015). Za darmo. Ekonomia literatury cyfrowej. Teksty Drugie, 3, 457–471.

Marecki, P. (2018). Gatunki cyfrowe. Instrukcja obsługi. Kraków: Wydawnictwo UJ.

Marecki, P. (2018). Między kartką a ekranem. Cyfrowe eksperymenty z medium książki w Polsce. Kraków: Wydawnictwo UJ.

Pająk, A. (2008). Islamskie ogrody i barokowe teksty-maszyny. Porady dla hipertekstowych ogrodników. Techsty, 4. Pobrane z: http://www.techsty.art.pl/magazyn4.html (dostęp: 15.06.2023).

Pająk, A. (2009). Współczesne generatory cyfrowe. Perspektywy Kulturoznawcze, 2, 20–37.

Pawlicka, U. (2017). Literatura cyfrowa. W stronę podejścia procesualnego. Gdańsk: Wydawnictwo Naukowe Katedra.

Pisarski, M. (2014). Schulz na cyfrowo. Sieciowa gra paragrafowa Bałwo­chwał. Czas Kultury, 1 (178), 70–75.

Rypson, P. (2002). Piramidy, słońca, labirynty. Poezja wizualna w Polsce od XVI do XVIII wieku. Warszawa: Wydawnictwo Neriton.

Winiecka, E. (2017). Czytanie jako działanie, dzieło jako zdarzenie. Czy możliwa jest poetyka literatury interaktywnej?. Poznańskie Studia Polonistyczne, 30, 185–218.

Winiecka, E. (2020). Poszerzanie pola literackiego. Studia o literackości w internecie. Kraków: Wydawnictwo Universitas.