Neurobiologiczne podstawy odpowiedzialności moralnej
Opublikowano
stycznia 3, 2025
Seria
Copyright (c) 2025 Słowniki Społeczne
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NoDerivatives 4.0 International License.
Streszczenie
DEFINICJA POJĘCIA: Odpowiedzialność za działanie jest podstawową prerogatywą człowieka jako istoty moralnej. W większości systemów etycznych warunkiem odpowiedzialności moralnej jest (dobro)wolność działania, ściśle związana z pojęciem wolnej woli. Aktom moralnym dokonywanym w świecie fizycznym – jak i samej odpowiedzialności – można przypisać naturalne podstawy i prawidłowości. Zgodnie z obecnym stanem wiedzy są to przede wszystkim wyjaśnienia na poziomie neurobiologicznym.
ANALIZA HISTORYCZNA POJĘCIA: Biologiczne podstawy zachowań były przedmiotem zainteresowania od starożytności. Świadomość ta pozostawała widoczna w zachodniej antropologii i etyce chrześcijańskiej, jednak neurobiologiczne uzasadnianie (braku) odpowiedzialności moralnej należy już do epoki nowożytnej. Rozpowszechniony w tym kontekście sceptycyzm, m.in. wobec idei wolnej woli, mimo że nie zawsze pociąga za sobą zanegowanie odpowiedzialności, wyraźnie stawia pod znakiem zapytania jej naturalne podstawy.
UJĘCIE PROBLEMOWE POJĘCIA: Niektóre nowe trendy neuronauk i biologii systemowej mogą stanowić wyjście dla filozoficznego impasu w dyskusji nad wolną wolą, w kontekście tak deterministycznych, jak i stochastycznych wyjaśnień neuronauk poznawczych. Trendy te naświetlają niebezpośredni, współzależny i długoterminowy charakter autonomii organizmu jako całości, co ma kluczowe znaczenie dla rozumienia zarówno podmiotu, jak i przedmiotu odpowiedzialności moralnej.
REFLEKSJA SYSTEMATYCZNA Z WNIOSKAMI I REKOMENDACJAMI: Analiza neurobiologicznych podstaw ludzkiego działania sugeruje rozproszone, a jednocześnie szerokie spektrum odpowiedzialności moralnej. Tak rozumiana odpowiedzialność obejmuje całość neurobiologicznego dynamizmu osoby, co pozostaje zakorzenione w tradycyjnej antropologii personalistycznej, ze szczególnym uwzględnieniem katolickiej tradycji teologiczno-moralnej oraz społeczno-etycznego kontekstu współczesności.
Downloads
Download data is not yet available.
Bibliografia
Arystoteles (2007). Etyka nikomachejska. Przeł. D. Gromska. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Bode, S. et al. (2012). Predicting Perceptual Decision Biases from Early Brain Activity. Journal of Neuroscience, 32(36), 12488–12498.
Bremer, J. (2013). Czy wolna wola jest wolna? Kompatybilizm na tle badań inderdyscyplinarnych. Kraków: Wydawnictwo WAM.
Duch, W. (2010). Czy jesteśmy automatami? Mózgi, wolna wola i odpowiedzialność. W: P. Francuz (Red.), Na ścieżkach neuronauk. Lublin: Wydawnictwo KUL, 219–264.
Elias, L.J., & Saucier, D.M. (2006). Neuropsychology: Clinical and Experimental Foundations. Boston: Pearson/Allyn & Bacon.
Fisher, J.M. (2007). Compatibilism. W: J. Fisher, R. Kane, D. Pereboom, & M. Vargas (Red.), Four Views on Free Will. Oxford: Blackwell, 44–84.
Haggard, P. (2019). The Neurocognitive Bases of Human Volition. Annual Review of Psychology, 70(1), 9–28.
Jarmużewski, M. (2021). Neurobiology and the Free Will: Implications for Catholic Theological Ethics. Doctoral Dissertation. KU Leuven.
Kartezjusz, R. (1984). Principles of Philosophy. Przeł. V.R. Miller. Dordrecht: Reidel.
Libet, B. (1985). Unconscious Cerebral Initiative and the Role of Conscious Will in Voluntary Action. Behavioral and Brain Sciences, 8(4), 529–539.
Moreno, A., & Mossio, M. (2015). Biological Autonomy: A Philosophical and Theoretical Enquiry. Dordrecht: Springer.
Prümmer, D.M. (1956). Handbook of Moral Theology. J.G. Nolan (Red.). Przeł. Gerald W. Shelton. Cork: The Mercier Press.
Shapiro, L. (2013). Dynamics and Cognition, Minds and Machines, 23(3), 353–375.
Shurger, A., & Uithol, S. (2015). Nowhere and Everywhere: The Causal Origin of Voluntary Action. Review of Philosophy and Psychology, 6(4), 761–778.
Stump, E. (2011). The Non-Aristotelian Character of Aquinas’s Ethics: Aquinas on the Passions. Faith and Philosophy, 28(1), 29–43.
Tomasz z Akwinu (2013, 30 października), Summa Theologiae. K. Knight (Red.). Przeł. Fathers of the English Dominican Province. http://www.newadvent.org/summa/ (dostęp: 03.09.2024).
Tse, P.U. (2013). The Neural Basis of Free Will: Criterial Causation. Cambridge, MA – London: MIT Press.
Waller, B.N. (1998). The Natural Selection of Autonomy. Albany: State University of New York Press.
Wojtyła, K. (1969). Osoba i czyn. Kraków: Polskie Towarzystwo Teologiczne.
Zagzebski, L.T. (1998), Virtues of the Mind: An Inquiry into the Nature of Virtue and the Ethical Foundations of Knowledge. Cambridge: Cambridge University Press.
