Autorytaryzm i totalitaryzm
Opublikowano
stycznia 6, 2025
Copyright (c) 2025 Słowniki Społeczne
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NoDerivatives 4.0 International License.
Streszczenie
DEFINICJA POJĘCIA: Istnieje wiele podejść do autorytaryzmu i totalitaryzmu, ale najczęściej utożsamiane są one z niedemokratycznymi systemami władzy. Autorytaryzm ogranicza wolności w sferze publicznej, natomiast totalitaryzm rozciąga kontrolę polityczną na wszystkie aspekty społecznej i jednostkowej egzystencji, włącznie z prywatnością.
ANALIZA HISTORYCZNA POJĘCIA: Totalitaryzm jest fenomenem XX wieku. Treść i zakres pojęcia autorytaryzmu odnosi się do reżimów powstałych w Europie po I wojnie światowej w latach 20. i 30. Wtedy też zapoczątkowane zostały empiryczne studia psychologiczne nad autorytaryzmem, a ich intensyfikacja nastąpiła od lat 50. XX wieku. Badania te nie ograniczają się jedynie do „historycznej rekonstrukcji”, ale ukazują całą złożoność zjawisk i procesów, które pozostają „kluczem” do odczytania historii XX wieku.
UJĘCIE PROBLEMOWE POJĘCIA: Próby wyjaśnienia totalitaryzmu odwołują się zazwyczaj do dwóch klasycznych teorii: politycznej, w której totalitaryzm interpretowany jest jako podbudowany ideologicznie system instytucji pozostających pod kontrolą monopartii, stosujący terror w celu utrzymania ludzi w posłuchu, oraz antropologicznej, nakazującej postrzegać totalitaryzm jako konsekwencję szczególnych predyspozycji ludzkich ujawniających się w pewnych okolicznościach historycznych i społecznych, prowadzących do zniewolenia.
REFLEKSJA SYSTEMATYCZNA Z WNIOSKAMI I REKOMENDACJAMI: Demokratyczne dziedzictwo nie stanowi automatycznej ochrony przed tyranią. Doświadczenia przeszłości i wiedza o nich powinny zawsze skłaniać do refleksji nad rzeczywistością, której doświadczamy, i obroną przed utratą tego, co cenimy, ponieważ „dusza ludzka” nie wyzwoliła się z totalitarnych pokus, a te pozostały równie żywe jak sto lat temu.
Downloads
Download data is not yet available.
Bibliografia
Adorno, T.W. (2010). Osobowość autorytarna. Przeł. M. Pańków. Warszawa: PWN.
Arendt, H. (1993). Korzenie totalitaryzmu. Przeł. M. Szawiel, & D. Grinberg. Warszawa: Niezależna Oficyna Wydawnicza.
Bankowicz, M., & Kozub-Ciembroniewicz, W. (2007). Dyktatury i tyranie. Szkice o niedemokratycznej władzy. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Kozub-Ciembroniewicz, W., Kowalska-Stus, H., Szlachta, B., & Kiwior-Filo, M. (Red.) (2010). Totalitaryzmy XX wieku. Idee, instytucje, interpretacje. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Bäcker, R. (1992). Totalitaryzm. Geneza, istota, upadek. Toruń: Index Books.
Delsol, C. (2020). Nienawiść do świata. Totalitaryzmy i ponowoczesność. Przeł. M. Chojnacki. Warszawa: Instytut Wydawniczy PAX.
Friedrich, C.J., & Brzeziński, Z.K. (2021). Dyktatura totalitarna i autokracja. Przeł. H. Jankowska. Warszawa: Wydawnictwo Instytutu Pileckiego.
Fromm, E. (1997). Ucieczka od wolności. Przeł. O. i A. Ziemilscy. Warszawa: Czytelnik.
Habowski, E. (Red.) (2023). Natura totalitaryzmów. Od modelu Carla J. Friedricha i Zbigniewa Brzezińskiego po zagrożenia XXI wieku. Warszawa: Wydawnictwo Instytutu Pileckiego.
Kuniński, M. (Red.) (2006). Totalitaryzm a zachodnia tradycja. Kraków: Ośrodek Myśli Politycznej i Księgarnia Akademicka.
Linz, J.J. (1995). Totalitaryzm i autorytaryzm. W: J. Szczupaczyński (Red.), Władza i społeczeństwo. Antologia tekstów z zakresu socjologii polityki. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.
Olszewska-Dyoniziak, B. (1999). Antropologia totalitaryzmu europejskiego XX wieku. Wrocław: Alta 2.
Pohl, A. (2015). Autorytaryzm. Studium psychologiczne. Kraków: Wydawnictwo WAM.
Snyder, T. (2017). O tyranii. Dwadzieścia lekcji z dwudziestego wieku. Przeł. B. Pietrzyk. Kraków: Znak Horyzont.
Skarzyński, R. (2002). Od liberalizmu do totalitaryzmu. Z dziejów myśli politycznej XX w. Warszawa: Elipsa.
Wallas, T. (2003). Totalitaryzm. Wybrane problemy teorii i praktyki. Poznań: Wydawnictwo Naukowe INPiD UAM.
