Semiotyka kognitywna: zwrot ku znaczeniu
Opublikowano
stycznia 3, 2025
Seria
Copyright (c) 2025 Słowniki Społeczne
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NoDerivatives 4.0 International License.
Streszczenie
DEFINICJA POJĘCIA: Semiotyka kognitywna (cognitive semiotics) to transdyscyplinarne badania nad strukturami znaczeń i procesami tworzenia znaczeń (meaning-making), łączące pojęcia i metody semiotyki, kognitywistyki i językoznawstwa, w istotny sposób odwołujące się do fenomenologii.
ANALIZA HISTORYCZNA POJĘCIA: Semiotyka kognitywna wyłoniła się jako efekt współpracy semiotyków, językoznawców, kognitywistów i filozofów poszukujących odpowiedzi na pytanie o istotę znaczenia. Punktem wyjścia były pytania o semiotyczną perspektywę na poznanie i poznawczą perspektywę na procesy semiozy.
UJĘCIE PROBLEMOWE POJĘCIA: Semiotyka kognitywna staje przed problemem sformułowania ram pojęciowych, pozwalających na jednolite ujęcie zjawisk będących przedmiotem dyskusji w semiotyce, językoznawstwie i kognitywistyce. Kluczowe pojęcie, znaczenie, rozumiane jest w terminach dynamicznej relacji pomiędzy ucieleśnionym podmiotem a środowiskiem, wyznaczonej wartością, jaką stanowią elementy środowiska dla tego podmiotu. Rozumienie takie stanowi podstawę koncepcji wielopoziomowego znaczenia, tj. tzw. hierarchii semiotycznej obejmującej cztery poziomy: życia, świadomości, użycia znaków i języka. W ujęciu metodologiczym semiotyka kognitywna opiera się na idei feno-metodologicznej triangulacji, postulującej wykorzystanie w badaniach nad strukturami znaczenia i procesami tworzenia znaczeń metod pierwszo-, drugo- i trzecioosobowych z uznaniem epistemologicznego pierwszeństwa metod pierwszoosobowych. Rozstrzygnięcie problemu relacji pomiędzy semiotyką kognitywną a kognitywistyką wymaga odwołania do enaktywnych i ucieleśnionych koncepcji poznania.
REFLEKSJA SYSTEMATYCZNA Z WNIOSKAMI I REKOMENDACJAMI: Semiotyka kognitywna dostarcza obrazu podmiotowości wykraczającego poza koncepcję przetwarzającego informacje agenta. Zaproponowane ramy pojęciowe, m.in. Hierarchia Semiotyczna, pozwalają na spójne ujęcie licznych codziennych aktywności podmiotów poznających w kategoriach procesów tworzenia znaczeń. Semiotyka kognitywna wciąż doświadcza ograniczeń związanych z integracją metod różnych podejść.
Downloads
Download data is not yet available.
Bibliografia
Clark, A., & Chalmers, D. (1998). The Extended Mind. Analysis, 58, 10–23.
Daddesio, T. (1995). On Minds and Symbols: The Relevance of Cognitive Science for Semiotics. Berlin: De Gruyter Mouton.
Eco, U. (1999). Semiotics in the Next Millennium. Retrieved from: http://www.umbertoeco.it/CV/Semiotics%20in%20the%20next%20millennium.pdf
Konderak, P. (2018). Mind, Cognition, Semiosis: Ways to Cognitive Semiotics. Lublin: UMCS Press.
Merleau-Ponty, M. (1962). Phenomenology of Perception. London: Routledge & Kegan Paul.
Nowakowski, P., & Komendziński, T. (2014). Cognition as shaking hands with the world. Introduction. Avant, V(2), 10–16.
Nöth, W. (2001). Protosemiotics and physicosemiotics. Sign System Studies 29(1): 13–25.
Pelc, J. (2013). Dwa pojęcia komunikacji. Studia semiotyczne, XXVIII–XXIX, 107–119.
Rowlands, M. (2010). The New Science of the Mind. Cambridge, MA: The MIT Press.
Sonesson, G. (1989). Pictorial Concepts: Inquiries into the Semiotic Heritage and Its Relevance to the Interpretation of the Visual World. Lund: Lund University Press.
Thompson, E. (2007). Mind in Life: Biology, Phenomenology and the Sciences of Mind. London: Belknap Press.
Varela, F. J., Thompson, E., Rosch, E. (1991). The Embodied Mind: Cognitive Science and Human Experience. Cambridge: The MIT Press.
Zlatev, J. (2009). The semiotic hierarchy: life, consciousness, signs and language. Cognitive Semiotics, 4, 169–200.
Zlatev, J., & Konderak, P. (2023). Consciousness and Semiosis. In J. Pelkey (Ed.) Bloomsbury Semiotics Volume 1: History and Semiosis. Bloomsbury Academic.
Żegleń, U. (2000). Wprowadzenie do semiotyki teoretycznej i semiotyki kultury. Toruń: Wydawnictwo Uniwersytetu Mikołaja Kopernika.
