Językoznawstwo kognitywne
Opublikowano
stycznia 3, 2025
Seria
Copyright (c) 2025 Słowniki Społeczne
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NoDerivatives 4.0 International License.
Streszczenie
DEFINICJA POJĘCIA: Językoznawstwo kognitywne jest jednym z nurtów współczesnej lingwistyki, obejmującym szereg komplementarnych teorii i metodologii, opartych na wspólnych założeniach dotyczących natury języka. Najbardziej fundamentalne z tych założeń mówi, że język stanowi integralną część ludzkiego poznania.
ANALIZA HISTORYCZNA POJĘCIA: Początki lingwistyki kognitywnej w szerokim rozumieniu sięgają połowy XX w. i mają związek z tzw. rewolucją kognitywną. Rozwinięta przez Noama Chomsky’ego generatywna teoria języka odnosiła się do zdolności językowej tkwiącej w umyśle człowieka, lecz w odróżnieniu od współczesnego językoznawstwa kognitywnego ujmowała ją jako mechanizm generujący gramatyczne zdania danego języka. Pionierami współczesnej lingwistyki kognitywnej byli niegdysiejsi uczniowie Chomsky’ego, którzy dostrzegając ograniczenia generatywnego podejścia do języka, stworzyli na przełomie lat 70. i 80. XX w. teoretyczne podwaliny językoznawstwa kognitywnego „drugiej generacji”.
UJĘCIE PROBLEMOWE POJĘCIA: Do kluczowych postulatów językoznawstwa kognitywnego należą: uzgadnianie teorii języka z aktualną wiedzą na temat funkcjonowania ludzkiego umysłu (tzw. zobowiązanie do kognitywizmu), prymat znaczenia w dociekaniach językoznawczych, rozszerzenie przedmiotu badań na wszelkie rodzaje użycia języka, w tym język metaforyczny, oraz zwrócenie uwagi na rolę ucieleśnienia. Lingwistyka kognitywna ujmuje metaforę jako zjawisko poznawcze (sposób myślenia) i przyjmuje subiektywistyczną koncepcję znaczenia językowego.
REFLEKSJA SYSTEMATYCZNA Z WNIOSKAMI I REKOMENDACJAMI: Badając zjawiska językowe, językoznawstwo kognitywne formułuje tezy na temat procesów mentalnych. Pełna realizacja tego zadania wymaga badań interdyscyplinarnych prowadzonych w ramach nauk kognitywnych.
Downloads
Download data is not yet available.
Bibliografia
Bremer, J. (2023). Humanistyka kognitywna. W: B. Bodzioch-Bryła (Red.), Humanistyka współczesna, (s. 71–88). Kraków: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Ignatianum w Krakowie.
Chomsky, N. (1957). Syntactic structures. The Hague: Mouton.
Chomsky, N. (1959). Review of B.F. Skinner’s Verbal Behavior. Language, 35(1), 26–58.
Chomsky, N. (1982 [1965]). Zagadnienia teorii składni. Przeł. I. Jakubczak. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Geeraerts, D., & Cuyckens, H. (2007). Introducing Cognitive Linguistics. W: D. Geeraerts, & H. Cuyckens (Red.), The Oxford Handbook of Cognitive Linguistics (s. 3–21). Oxford/New York: Oxford University Press.
Heinz, A. (1983). Dzieje językoznawstwa w zarysie. Warszawa: PWN.
Johnson, M. (1987). The Body in the Mind. The Bodily Basis of Meaning, Imagination, and Reason. Chicago/London: The University of Chicago Press.
Lakoff, G. (1990). The Invariance Hypothesis: is abstract reason based on image-schemas?. Cognitive Linguistics, 1(1), 39–74.
Lakoff, G. (2011 [1987]). Kobiety, ogień i rzeczy niebezpieczne. Co kategorie mówią nam o umyśle. Przeł. M. Buchta, A. Kotarba & A. Skucińska. Kraków: Universitas.
Lakoff, G., & Johnson, M. (1988 [1980]). Metafory w naszym życiu. Przeł. T.P. Krzeszowski. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
Langacker, R. (1987). Foundations of Cognitive Grammar. Vol. 1. Theoretical Prerequisites. Stanford: Stanford University Press.
Langacker, R. (2009). Gramatyka kognitywna. Wprowadzenie. Przeł. E. Tabakowska & in. Kraków: Universitas.
Taylor, J. (2007). Gramatyka kognitywna. Przeł. M. Buchta & Ł. Wiraszka. Kraków: Universitas.
Taylor, J. (2001 [1989]). Kategoryzacja w języku: prototypy w teorii językoznawczej. Przeł. A. Skucińska. Kraków: Universitas.
Tabakowska, E. (1995). Gramatyka i obrazowanie. Wprowadzenie do językoznawstwa kognitywnego. Kraków: Wydawnictwo Oddziału Polskiej Akademii Nauk.
Tabakowska, E. (2001). Językoznawstwo kognitywne a poetyka przekładu. Przeł. A. Pokojska. Kraków: Universitas.
