Religioznawstwo kognitywne
Opublikowano
stycznia 2, 2025
Seria
Copyright (c) 2025 Słowniki Społeczne
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NoDerivatives 4.0 International License.
Streszczenie
DEFINICJA POJĘCIA: Religioznawstwo kognitywne jest interdyscyplinarnym podejściem w badaniach nad religiami zajmującym się poznawczymi uwarunkowaniami myślenia i zachowania. Bada procesy i mechanizmy poznawcze, zaangażowane w tworzenie, przyswajanie i przekazywanie idei religijnych, a także procesy i mechanizmy leżące u podłoża zachowania rytualnego. Podejście kognitywne sięga także do wiedzy o ewolucji ludzkiego umysłu, wiedzy o neuronalnych podstawach doświadczenia religijnego, a także badań nad interakcją umysłu z otaczającym światem.
ANALIZA HISTORYCZNA POJĘCIA: Systematyczne kognitywne badania nad religią zostały zapoczątkowane w latach 90. ubiegłego stulecia. Sformułowano wówczas szereg teorii, które wyznaczyły kierunki badań w kolejnych dziesięcioleciach. Rozwojowi religioznawstwa kognitywnego towarzyszyło niezadowolenie z osiągnięć dotychczasowego religioznawstwa.
UJĘCIE PROBLEMOWE POJĘCIA: Religioznawstwo kognitywne przyjmuje, że religia jest rezultatem działania naturalnych, zwyczajnych mechanizmów poznawczych. Religie raczej opierają się na mechanizmach umysłowych, które wyewoluowały w odpowiedzi na problemy, jakie przez miliony lat napotykali w środowisku nasi przodkowie. Teza o naturalności religii ma ważne konsekwencje metodologiczne: zjawiska religijne należy badać tak, jak bada się wszystkie inne zjawiska naturalne.
REFLEKSJA SYSTEMATYCZNA Z WNIOSKAMI I REKOMENDACJAMI: Podstawową zaletą podejścia kognitywnego w badaniach nad religiami jest jego interdyscyplinarność oraz dążenie do uwzględnienia różnych uwarunkowań, jakim podlegają przekonania i zachowania religijne, a także integracji wiedzy z zakresu kognitywistyki, neuronauki, teorii ewolucji i nauk o kulturze.
Downloads
Download data is not yet available.
Bibliografia
Atran, S. (2013). Ewolucyjny krajobraz religii. Kraków: Zakład Wydawniczy „Nomos”.
Barrett, J.L. (2004). Why would anyone believe in God?. Walnut Creek, CA: AltaMira Press.
Barrett, J.L. (Red.). (2022). Oxford Handbook of the Cognitive Science of Religion. Oxford: Oxford University Press.
Boyer, P. (1994). The naturalness of religious ideas: A cognitive theory of religion. Berkeley: University of California Press.
Boyer, P. (2005). I człowiek stworzył bogów… Jak powstała religia? Przeł. K. Szeżyńska-Maćkowiak. Warszawa: Prószyński i S-ka.
Cohen, E., Lanman, J., McCauley, R., & Whitehouse, H. (2008). Common Criticisms of the Cognitive Science of Religion-Answered. The CSSR Bulletin, 37, 112–115.
Guthrie, S.E. (1993). Faces in the clouds: A new theory of religion. New York: Oxford University Press.
Lawson, E.T., & McCauley, R.N. (1990). Rethinking religion: Connecting cognition and culture. Cambridge, UK: Cambridge University Press.
Liddle, J.R., & Shackelford, T.K. (Red.). (2021). The Oxford Handbook of Evolutionary Psychology and Religion. Oxford: Oxford University Press.
McCauley, R.N., & Lawson, E.T. (2002). Bringing Ritual to Mind: Psychological Foundations of Cultural Forms. Cambridge: Cambridge University Press.
McCauley, R.N. (2011). Why Religion is Natural and Science is Not. Oxford: Oxford University Press.
Schjoedt, U. (2009). The religious brain: A general introduction to the experimental neuroscience of religion. Method & Theory in the Study of Religion, 21(3), 310–339.
Sztajer, S. (2018). Pojęciowa konstrukcja świata religijnego. Przekonania religijne a procesy poznawcze. Poznań: Wydawnictwo Naukowe Wydziału Nauk Społecznych UAM.
White, C. (2021). An Introduction to the Cognitive Science of Religion: Connecting Evolution, Brain, Cognition, and Culture. Milton: Taylor and Francis.
Whitehouse, H. (2004). Modes of religiosity: A cognitive theory of religious transmission. Walnut Creek, Calif.; Oxford: Altamira Press.
