Dusza
Opublikowano
grudnia 31, 2024
Seria
Copyright (c) 2024 Słowniki Społeczne
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NoDerivatives 4.0 International License.
Streszczenie
DEFINICJA POJĘCIA: Dusza (gr. ψυχή [psyché], łac. anima) – pojęcie, które w różnych systemach filozoficznych, religijnych i kulturowych jest odnoszone do zasady życia, zasady jednoczącej i porządkującej funkcjonowanie roślin, zwierząt, ludzi lub całego świata.
ANALIZA HISTORYCZNA POJĘCIA: Można wskazać trzy typy pojmowania duszy: (a) potoczne (D1) – powiązane z tradycją ludową i wiedzą potoczną; (b) religijne (D2) – oparte na tradycjach mityczno-religijnych; (c) filozoficzne (D3) – kategoria poznawcza będąca przedmiotem naukowej refleksji.
UJĘCIE PROBLEMOWE POJĘCIA: Od początku filozofii nowożytnej obserwujemy stopniowe eliminowanie pojęcia „dusza” z debaty naukowej, teologii oraz języka potocznego na rzecz takich pojęć jak „psychika”, „umysł”, „jaźń”, „tożsamość” czy „osobowość”. Wykluczeniu D3 sprzeciwili się przedstawiciele psychologii neoscholastycznej, niektórzy badacze sfery nieświadomości, a także psycholodzy, dla których religijność była centralnym punktem refleksji.
REFLEKSJA SYSTEMATYCZNA Z WNIOSKAMI I REKOMENDACJAMI: Aktualnie najmocniejszy status można przypisać D1, a najsłabszy D3, jako pojęciu uznawanemu przez świat nauki za ontologicznie puste i epistemologicznie zbędne. Refleksja dotycząca duszy ożywa wraz z debatą nad unikalnością człowieka prowadzoną w kontekście transhumanizmu, posthumanizmu oraz antropomorfizacji systemów opartych na sztucznej inteligencji. Znaczenie D1 motywuje do badań antropologii potocznej, opracowania typologii przekonań powiązanych z D1 oraz poznania uwarunkowań procesu ustalania znaczeń przypisywanych D1.
Downloads
Download data is not yet available.
Bibliografia
Baker, M.C., & Goetz, S. (2011). Introduction. W: M.C. Baker & S. Goetz (Red.), The soul hypothesis. Investigations into existence of the soul (s. 1–20). New York: Continuum International Publishing Group.
Bloom, P. (2004). Descartes’ baby: How the science of child development explains what makes us human. New York: Basic Books.
Bremer, J. (2010). Pojęcie duszy w naukach kognitywnych. Filozofia chrześcijańska, 7, 37–63.
Czaja, D. (2006). Dusza. Figury wyobraźni i gry językowe. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Fortuna, P., Wróblewski, Z., & Gut, A. (2023a). Dusza w potocznej antropologii: przyczynek do identyfikacji typów ontologicznej architektury naiwnego spirytualizmu. W: T. Maziarka (Red.), W poszukiwaniu duchowości człowieka (s. 111–132). Kraków: Wydawnictwo CCPres.
Fortuna, P., Wróblewski, Z., Gut, A., & Dutkowska, A. (2023b). The relationship between anthropocentric beliefs and the moral status of a chimpanzee, humanoid robot, and cyborg person: the mediating role of the assignment of mind and soul. Current Psychology, 43. DOI: 10.1007/s12144-023-05313-6.
Frazer, J.G. (1969). Złota gałąź. Przeł. H. Krzeczkowski. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
Hillman, J. (1996). Samobójstwo a przemiana psychiczna. Przeł. D. Rogalski. Warszawa: Wydawnictwo KR.
Judycki, S. (2010). Istnienie i natura duszy ludzkiej. W: S. Janeczek (Red.), Antropologia (s. 121–177). Lublin: Wydawnictwo KUL.
Jung, C.G. (1933). Modern man in search of a soul. Przeł. W.S. Dell & C.F. Baynes. New York: Harcourt Brace Jovanovich.
Katechizm Kościoła Katolickiego (1994/2002). Poznań: Wydawnictwo Pallottinum.
Kugelmann, R. (2023). Soul in soulless psychology. Cambridge: Cambridge University Press.
McDonald, P.S. (2003/2019). Psyché. Dzieje pojęcia. Przeł. I. Kania. Biblioteka Kwartanika „Kronos”. Warszawa: Fundacja Augusta hr. Cieszkowskiego.
Possenti, V. (2007). Spór o jedność człowieka i wyzwania nowego naturalizmu. Dusza – umysł – ciało. W: A. Maryniarczyk & K. Stepień (Red.), Dusza, umysł, ciało. Spór o jedność bytową człowieka (s. 97–145). Lublin: Polskie Towarzystwo Tomasza z Akwinu.
Richert, R.A., & Harris, P.L. (2008). Dualism revisited: body vs. mind vs. soul. Journal of Cognition and Culture, 8(1–2), 99–115. DOI: 10.1163/156770908X289224ht.
